Pijler 3: digitalisering

Dankzij de opmars van ICT ontstaan er in hoog tempo nieuwe digitale mogelijkheden om onze netten te beheren. Door het installeren van slimme meters, sensoren, op afstand bedienbare schakelaars en een telecomnetwerk kunnen wij tegen acceptabele kosten inspelen op de ingrijpende veranderingen in de energievoorziening. Met digitalisering kunnen we storingen snel opsporen en zelfs voorkomen, gerichter investeren in de netten, en klanten data aanbieden die zij nodig hebben om gemakkelijker hun energiekeuzes te maken. Dit levert voordelen voor onze klanten op, doordat de storingsduur wordt teruggedrongen en we meer service op maat kunnen leveren. Bovendien kan verzwaring van het energienet op deze manier worden beperkt. Alliander kiest daarom voor verregaande digitalisering van zijn netten en voor de innovaties die daarbij horen.

Digitaliseringsprogramma onder druk

We zien dat we onze ambities in digitalisering nog niet waarmaken. Voor het verslagjaar hadden we ambitieuze doelstellingen geformuleerd op het gebied van digitalisering, juist omdat dit zo’n belangrijke ontwikkeling is. Zo wilden we 95% van onze digitaliseringsprogramma’s afronden, maar realiseerden we slechts 8%. Dit kwam met name doordat de complexiteit en de hoeveelheid werk die de vernieuwingsprojecten met zich meebrengen intensiever zijn dan vooraf ingeschat. Er is meer tijd nodig om de projecten volledig te realiseren. Verder zouden we in 2016 starten met de uitrol van slimme schakelkasten op onze stations, maar de ontwikkeling van deze toepassing heeft langer geduurd dan voorzien. Onze realisatieprojecten hadden verder last van beperkte montage-, engineering- en uitvoeringscapaciteit en daardoor konden we onze geplande digitalisering van middenspanningsruimtes in 2016 niet realiseren. Verder gaan we door met de uitrol van intelligente netwerken, zoals afgelopen jaren in de kop van Noord-Holland en in Gelderland. In 2016 is bijvoorbeeld gestart met de uitrol van het eerste intelligente netwerk in Gelderland.

Impactcase: Digitalisering Noord-Holland Noord

In Noord-Holland Noord heeft Alliander zijn netwerk versneld gedigitaliseerd. Gezien het ruime aanbod aan decentrale zonne-energie en windmolens is deze regio een goede plek om de effecten te onderzoeken van onze digitaliseringsstrategie. De impactanalyse dwong ons om nauwkeurig te bepalen welke besparingseffecten we verwachten van de slimme meter, de invloed van decentrale opwek op onze netverliezen en vooral ook de te verwachten vermeden investeringen in kabels. We zien dat de financiële effecten (zoals verwacht) pas gaan spelen bij verdere versnelling van de energietransitie na 2030. Het positieve effect in termen van CO2 bij onze klanten is in deze periode al wel zichtbaar.

Slimme meter stand van zaken

Een cruciale schakel in het slimmer maken van onze infrastructuur is de slimme meter. Klanten nemen steeds vaker zelf beslissingen over energie. De slimme meter helpt klanten om energie te besparen en om energie te gebruiken als het goedkoop is. Of terug te leveren als de elektriciteitsprijs hoog is. Het doel is dat wij in 2020 al onze klanten een slimme meter hebben aangeboden. Dit doen we in nauwe samenwerking met onze partners, zoals aannemers. In 2016 zijn op 428.000 adressen meters aangeboden, waarmee we onze doelstelling voor 2016 hebben behaald. Op onze website geven wij op maandbasis weer hoe ver wij zijn met de planning.

De grootscheepse uitrol van de slimme meter is voor Alliander aanleiding geweest om bij de aanbesteding niet alleen te kijken naar zaken als kwaliteit en kosten van de meter. We kijken vanuit Alliander ook hoe wij onze maatschappelijke verantwoordelijkheid rondom de uitrol van de slimme meter mee kunnen nemen. De inspanningen op gebied van eerlijke elektronica en circulair ontwerpen van de meter zijn in 2016 tijdens diverse evenementen gepresenteerd.

Dilemma: rol netbeheerder bij toepassen slimme meter

In het verslagjaar is er veel aandacht geweest voor een onderzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) naar de slimme meter. Marktpartijen slagen er nog niet in om klanten te overtuigen van de voordelen van een energieverbruiksmanager, die aan de slimme meter kan worden gekoppeld. Dat was een van de conclusies van het PBL. De klant is de dupe van dit marktfalen. Een ongewenst effect, want de klant moet uiteindelijk juist als winnaar uit de bus komen. Het PBL heeft drie mogelijke strategieën benoemd. Voortbouwen op het huidige beleid, het beleid herzien of experimenteren. Netbeheerders spelen nu geen rol en plaatsen slechts de slimme meter. Ze zouden wel een rol kunnen krijgen, bijvoorbeeld bij het beschikbaar maken van realtime gebruiksgegevens, die direct uitleesbaar zijn voor de klant die dan inzicht krijgt om energiebesparende maatregelen te nemen. De markt kan daar vervolgens op inspelen door energiebesparende oplossingen aan te bieden.

Dataveiligheid en cybersecurity

In 2016 kregen de gezamenlijke netbeheerders te maken met de vermoedelijke diefstal van klantgegevens uit de centrale klantregisters die zijn ondergebracht bij Energie Data Services Nederland (EDSN). Zowel toezichthouders als de politiek reageerden – terecht – kritisch. Te lang waren de registers met gegevens over aansluitingen, jaarverbruik en energiecontracten relatief makkelijk te raadplegen door marktpartijen. Klantgegevens moeten veilig zijn, zonder het serviceniveau te verlagen bij een verhuizing of wisseling van energieleverancier. Hiervoor zijn ook maatregelen genomen (zie ook het hoofdstuk Wat hebben we geleerd).
Bij de digitalisering van de energienetten en het gebruik van de slimme meter, gaat het om een ander type dataveiligheid. Onze cybersecurity-experts volgen de laatste ontwikkelingen en introduceren de nieuwste beveiligingsmethoden. De bescherming tegen cybercriminaliteit is nooit ‘af’, maar vraagt om blijvende alertheid en scholing. Daarbij benutten we ook kennis uit het informele circuit, van hackers bijvoorbeeld. We analyseren aanvallen op systemen van bijvoorbeeld banken – afgelopen jaar ook in Nederland actueel – en collega-bedrijven elders op de wereld. Alliander werkt nauw samen met het Nationaal Cyber Security Centrum en test medewerkers regelmatig onverwacht op het veilig omgaan met data.