Belangrijkste maatschappelijke effecten

Alliander heeft als energienetwerkbedrijf veel betekenis voor de welvaart en het welzijn van miljoenen mensen. Onze activiteiten hebben belangrijke effecten op de maatschappij: op de economische ontwikkeling van regio’s en stakeholders, op de uitstoot van broeikasgassen, op kennisontwikkeling en op het welzijn van medewerkers. Wij hebben een positieve invloed, bijvoorbeeld op het welzijn van klanten en verduurzaming van de energievoorziening. Die willen we vergroten. Daarnaast willen we negatieve invloeden, zoals de uitstoot van broeikasgassen en afval, minimaliseren. Om de samenstelling en omvang van onze impact te kunnen verklaren, drukken we de positieve en negatieve effecten op de omgeving zo veel mogelijk in euro’s uit. Deze berekeningen zijn nauwkeurig onderbouwd om de werkelijke waarde zo goed mogelijk te benaderen. Alle uitgangspunten en berekeningen zijn beschikbaar in de bijlage van dit jaarverslag.

Impactmeting

Met impactmeting geven wij een gebalanceerd, kwantitatief beeld van de betekenis van onze activiteiten. We werken continu aan verbetering van het impactmodel en onze maatschappelijke impact. De inzichten die we zo verkrijgen, geven een nauwkeuriger beeld van onze maatschappelijke prestaties en de mate waarin we onze doelen realiseren. Intern verbeteren we hiermee de besluitvorming en naar buiten toe laten we zien wat de maatschappelijke toegevoegde waarde van onze keuzes is. We rapporteren sinds 2015 over onze maatschappelijke impact. Door transparant te zijn kunnen stakeholders beter inschatten wat onze bijdrage is aan maatschappelijke ontwikkelingen en nemen we betere besluiten over projecten en activiteiten.

Waarom impact kwantificeren?

De maatschappelijke en economische betekenis van een betrouwbare, betaalbare en duurzame energievoorziening is groot en vraagt om weloverwogen keuzes voor vandaag en de toekomst. Bij het beoordelen van de maatschappelijke bijdrage van onze activiteiten kijken we traditioneel vooral naar de inputs (kosten) en outputs (directe gevolgen). Met impactmeten berekenen we ook de omvang van de maatschappelijke effecten die daarvan het gevolg zijn. Onze grootste effecten liggen traditioneel op het gebied van economische toegevoegde waarde, welvaart, welzijn, milieu en werkgelegenheid. Impactmeting maakt inzichtelijk hoe de effecten zich in omvang verhouden en reikt mogelijkheden aan om onze maatschappelijke prestaties te vergroten. Met impactmeten vergroten we ook inzicht in onze bijdrage aan de mondiale Sustainable Development Goals.

Onze stappen in impactmeting

Impactmeten is een belangrijke schakel in onze langjarige, brede waardecreatie. In 2019 hebben we het impactmodel verder verfijnd. Daarbij hebben we de betekenis van het beschikbaar maken van energiegerelateerde data voor marktpartijen en partners in beeld gebracht. De beschikbaarheid van data levert een positieve bijdrage aan de realisatie van nieuwe marktmodellen en open platforms. De rapportage van deze impact op intellectueel kapitaal is nieuw. Verder hechten we grote waarde aan hoe onze stakeholders ons zien en waarderen. De waarde van reputatieverandering door de perceptie van stakeholders geeft inzicht in onze reputatie in vergelijking met gelijksoortige bedrijven. We rapporteren het resultaat van deze vergelijking als onderdeel van het sociaal kapitaal in het impactmodel.

Sectormodel

Sinds 2018 geven we met een coalitie van netwerk- en infrabedrijven invulling aan een sectormodel voor impactmeten. Afgelopen jaar hebben we ons daarbij gericht op kwantificering van gezamenlijk gedeelde impacts. De Nederlandse infrabedrijven delen kennis over de onderliggende principes en uitgangspunten. We stemmen methoden en kentallen af en werken gezamenlijk aan een handboek. Hierin beschrijven we de belangrijkste overeenkomstige impactgebieden voor de nationale infrasector. De inspanningen van de coalitie bieden een stevige basis voor gezamenlijke impactmetingen van infrastructuur.

Impact 2019 in één oogopslag

Alliander hanteert het ‘zeskapitalenmodel’ van het International Integrated Reporting Council (IIRC). In de illustratie staat de relatieve omvang van maatschappelijke impact van Alliander. In het model kwantificeren en monetariseren we bij voorkeur impacts waar we de grootste maatschappelijke bijdrage leveren. Het model omvat zowel directe als ketenimpacts. Directe impacts treden volledig door de activiteiten van Alliander op: de impact van netverliezen, eigen emissies en het welzijn van onze werknemers. Keteneffecten genereren impacts waarvoor partijen in de keten gezamenlijk verantwoordelijk zijn. Te denken valt aan de impact van energietransport op het welzijn van consumenten en emissies door het verbruik van elektriciteit, gas en warmte.

Resultaten impactmeting 2019

De resultaten van de impactberekening tonen van 38 indicatoren de (globale) omvang. Van 24 indicatoren is de omvang berekend en in geld uitgedrukt. Voor vergelijkende cijfers verwijzen wij naar de paragraaf Vergelijkende cijfers voor impacts in het hoofdstuk Overige informatie. Onze vier belangrijkste impacts zijn verbonden met financieel, geproduceerd, natuurlijk en menselijk kapitaal. Van de overige indicatoren is een kwalitatieve beschrijving en inschatting gemaakt op basis van externe bronnen. We merken op dat steeds sprake is van een relatieve grootte: de impact op groepsniveau kan klein zijn, maar op individueel niveau groot. Bijvoorbeeld bij de impact van een ongeval met een persoon. 

Financieel kapitaal

De impacts van financieel kapitaal tonen de geldstroom in relatie tot onze stakeholders. Als inkomende en uitgaande kasstroom geeft dit de verandering voor stakeholders weer. De gereguleerde tarieven, onze andere inkomsten en ontvangsten maken investeringen en onderhoud mogelijk voor energienetwerken. Hiermee onttrekken wij kapitaal aan de maatschappij voor de financiering van activiteiten. Er is een verschil van € 108 miljoen in de overige opbrengsten, waarvan €105 miljoen wordt verklaard door de verkoop van bedrijfsonderdeel Allego in 2019. Aflossingen en de succesvolle uitgifte van een groene obligatie in 2019 hebben geleid tot een forse afname aan impact van dividenden, aflossingen en rente van in totaal € 341 miljoen. Door onze rol en positie in de energieketen brengen we waarde terug in de samenleving. We betalen onze leveranciers voor goederen, diensten en bedrijfsmiddelen. We genereren werk en inkomen bij andere partijen. In 2019 hebben we € 120 miljoen meer impact gehad door investeringen bij onze leveranciers en ketenpartners. Onze medewerkers ontvangen salaris voor hun inzet en tijd. Per saldo stimuleert onze inzet de economie en genereren we langjarig werkgelegenheid, inkomen en welvaart.

Geproduceerd kapitaal

Beschikbaarheid van energie en warmte bepalen in hoge mate welvaart en welzijn. De welvaartswaarde van energiedistributie en transport voor de samenleving is groot. De waarde van dit geproduceerd kapitaal berekenen we voor twee componenten: allereerst de gereguleerde tarieven voor de transport- en aansluitdienst en de meetdienst voor kleinverbruikers. Dit zijn bij wet vastgestelde, exclusieve taken van de netbeheerder. De tweede component is het consumentensurplus. Het consumentensurplus is de extra geldwaarde die klanten in theorie bereid zouden zijn te betalen boven de prijs van een dienst of product. De welvaartswaarde van energietransport heeft betrekking op alle prijselementen in de energieketen, dus omvat belastingen en de, deels gereguleerde, prijzen voor levering en transport van energie. De als geproduceerd kapitaal getoonde bedragen hebben betrekking op het aan Alliander toe te wijzen (economisch) deel in de energieketen. Het consumentensurplus is op dit moment de meest gangbare en gebruikte wijze voor het bepalen van de economische waarde, zowel voor vrije als gereguleerde markten.

De welvaartswaarde van energietransport voor de samenleving is hoog. Het aandeel van de waarde die Alliander voor de consumenten heeft, bedraagt € 4,6 miljard in 2019. Steeds meer consumenten leveren duurzaam opgewekte elektriciteit terug aan het net; het aantal huishoudens met een zonnepaneleninstallatie waarmee elektriciteit wordt teruggeleverd aan ons netwerk is gestegen van 6% vorig jaar naar 9% in 2019. We berekenen een positief welvaartseffect voor teruglevering door consumenten van € 13 miljoen. De waarde van het aandeel dat Alliander heeft voor zakelijke klanten voor elektriciteit- en gastransport is € 563 miljoen. In 2019 hebben wij te maken gehad met gemiddeld 0,306 elektrische onderbrekingen per huishouden. Dit heeft ertoe geleid dat onze uitvalduur elektriciteit gemiddeld 21,9 minuten per huishouden was. Hetgeen resulteert in een positief effect van € 31 miljoen omdat de uitvalduur lager is dan het landelijk gemiddelde. De impact van niet gereguleerd warmtetransport op consumentenwelzijn is bescheiden. Het aantal warmteaansluitingen voor kleinverbruik is 25% gestegen hetgeen resulteert in een toegevoegde waarde voor consumenten van € 0,3 miljoen.

Intellectueel kapitaal

Alliander investeert tijd, aandacht en geld in het netbeheer van de toekomst. Kennisontwikkeling in samenhang met de digitalisering van energienetten, het gebruik en toepassing van data en nieuwe business- en marktmodellen en de ontwikkeling van alternatieven voor aardgas. Door kennis en toepassing daarvan wordt intellectuele waarde ontwikkeld voor Alliander en zijn omgeving. Dit intellectueel kapitaal omvat de voorraad niet-materiële zaken gecreëerd door mensen. In 2019 hebben we de baten van het gebruik en de beschikbaarheid van data voor stakeholders voor het eerst gemeten. Alliander stelt data beschikbaar langs meerdere kanalen. Open data delen we direct op de website van de netbeheerder. Andere data kunnen op maat worden aangevraagd. De kwaliteit en gebruikswaarde van deze data kunnen maatschappelijke waarde toevoegen door de toepassingen die zij voor gebruikers faciliteren. Het beschikbaar stellen van data biedt tevens marktkansen voor andere bedrijven. In 2019 vertegenwoordigen deze marktfaciliterende data een waarde van € 6 miljoen. Met deze eerste meting van Intellectueel Kapitaal kunnen we een eerste en toegesneden beeld presenteren. Aangezien Alliander over nog veel meer data beschikt, is onze inschatting dat de waarde aanzienlijk groter is dan binnen de grenzen van de huidige berekening mogelijk is gebleken. De kwantificering en monetarisering van intellectueel kapitaal vraagt betrouwbare ervaringscijfers en weloverwogen keuzes.

Natuurlijk kapitaal

Het beslag dat de wereldbevolking legt op de voorraad natuurlijk kapitaal is enorm. De dag in het jaar waarop de mensheid evenveel grondstoffen heeft verbruikt als de aarde in een jaar tijd kan genereren, Earth Overshoot Day, valt steeds vroeger. Alliander werkt er hard aan om de negatieve impact op dit gezamenlijk natuurlijk kapitaal strikt te beperken. De impact op het klimaat vanwege CO₂-uitstoot door onze activiteiten is in 2019 met € 6 miljoen gedaald ten opzichte van 2018 naar € 280 miljoen. Dit is inclusief naar rato berekende emissies van de Nederlandse energieketen voor Alliander. De Nederlandse energieketen heeft een groot aandeel energieopwekking uit fossiele brandstoffen. Met het terugdringen van de negatieve impact van klimaatemissies leveren wij op langere termijn een bijdrage aan (inter)nationale klimaatafspraken. Per saldo is in 2019 sprake van afname van de gemonetariseerde klimaat impact. De gemonetariseerde impact van de bedrijfs CO₂-footprint bedraagt in 2019 € 30 miljoen, vooral veroorzaakt door netverliezen. Meer hierover is te vinden in het hoofdstuk Verduurzaming van de energievoorziening en de eigen bedrijfsvoering. Een andere uitdaging is het verminderen van ecologische schade door de inkoop van grondstoffen, vooral door het beslag op schaarse grondstoffen of gebruik van toxische materialen. De inkoop van onze key assets heeft in 2019 € 20 miljoen aan ecologische schade veroorzaakt. Een bedrag dat in sterke mate wordt gedempt door de inzet van gerecyclede materialen, hetgeen leidt tot vermeden impact ter waarde van € 4,2 miljoen, ongeveer 18% van de totale ecokosten. De materialen waarvan het grootste volume ingekocht wordt zijn 6.014 ton aluminium en 3.452 ton PVC, met name in elektriciteitskabels. Doordat een groot deel van de afvalstoffen wordt gerecycled of hergebruikt is er een beperkt negatieve impact van de verwerking van afval. Er wordt namelijk maar een klein gedeelte gestort of verbrand hetgeen leidt tot € 182 duizend ecologische schade door afval. Hiermee hebben we onze meest materiële impacts gekwantificeerd. We onderzoeken de wenselijkheid van het uitbreiden van onze meting, bijvoorbeeld de impact van ons drinkwatergebruik. Ondanks de veranderingen in onze netten door de energietransitie en de toename van de inkoop van materialen, is onze voetafdruk voor materialen en grondstoffen beperkt gegroeid door de toegenomen inkoop van gerecyclede materialen, en is de impact van onze CO₂ gerelateerde emissies afgenomen.

Sociaal kapitaal

De perceptie en waardering van onze prestaties door stakeholders is onderdeel van ons sociaal kapitaal. De waarde van reputatieverandering van Alliander door de perceptie van stakeholders geeft inzicht in de reputatie in vergelijking met soortgelijke bedrijven. Het gerichter meetbaar maken van deze impact vergroot de transparantie en inzichtelijkheid van onze impact. De uitkomst van de meting toont een waarde van € 28 miljoen. Een gunstige uitkomst van onze reputatie schept mogelijkheden voor samenwerking, het werven van medewerkers en een hogere klanttevredenheid. We zijn ons voortdurend bewust dat de knelpunten bij de teruglevering van decentraal opgewekte energie en het aansluiten van klanten op onze netwerken doorwerken in de perceptie en waardering van klanten die hiermee geconfronteerd worden.
Een van de impacts van een energienetbeheerder is de bijdrage die wordt geleverd aan sociale cohesie in de woonomgeving. Hoge sociale cohesie zorgt ervoor dat lokale (energie)initiatieven breed gedragen kunnen worden en aansluiten op lokaal gevoelde behoeften.  
Het beperken van ongecontroleerde uitwisseling van privacygevoelige informatie beperkt de mogelijk negatieve sociale impacts die kunnen optreden. We zijn succesvol in de preventie van ongewenste gegevensuitwisseling. Evenwel kan sprake zijn van een incident waarmee data gemoeid zijn, de schade hiervan hebben we niet gekwantificeerd.

Menselijk kapitaal

Mensen die werken ervaren gemiddeld een hoger welzijn dan niet-werkenden. Alliander draagt bij aan het welzijn van medewerkers door het werk dat de organisatie hen biedt. Naast inkomen zijn immateriële factoren van het hebben van werk van belang. Sinds 2017 rapporteren we het welzijnseffect van het hebben van werk. Dit betreft de directe niet-financiële baten voor werknemers van het hebben van betaald werk. Uit de analyse volgt dat immateriële factoren als waardering, contact met collega’s en klanten en het hebben van een werkstructuur een positieve impactwaarde vertegenwoordigen van € 93 miljoen. We meten de waarde van immateriële factoren van werk langjarig en zien dat deze een duurzaam substantieel maatschappelijk effect hebben. Daarnaast is er de compensatie in termen van salaris en secundaire arbeidsvoorwaarden. Deze compensatie is in de grafiek opgenomen onder financieel kapitaal. Langjarig internationaal onderzoek heeft geleid tot bijstelling van de berekeningswijze. Hierdoor is een gekwantificeerde vergelijking met 2018 niet mogelijk. Per saldo is sprake van een daling ten gevolge van deze verandering in de onderzoekscoëfficiënt.

Uit de analyse blijkt dat het verlies aan welzijn en geluk door werkgerelateerde ongevallen en ziekte ongeveer € 1 miljoen bedraagt (2018: € 1 miljoen). Deze impactwaarde is relatief klein in vergelijking met de positieve impact van het hebben van werk. In 2019 hebben zich geen grote veranderingen voorgedaan in deze data. Veiligheid en preventie van werkgerelateerde klachten hebben een vaste hoge prioriteit voor Alliander. Als werkgever streven wij naar een positieve bijdrage aan het welzijn van onze medewerkers.

Wat we hebben geleerd?

Concluderend hebben we in 2019 bij een stijging van impact door investeringen en inkoopvolumes onze voetafdruk voor materialen en grondstoffen minder vergroot en de impact van onze CO₂-gerelateerde emissies per saldo beperkt. Hiermee werpt ons beleid gericht op circulaire bedrijfsvoering en klimaatneutrale processen aantoonbaar vruchten af. Tegelijkertijd resulteren hogere investeringen in grotere maatschappelijke impact van onze activiteiten. Kortom: we realiseren meer geproduceerd kapitaal middels onze bestedingen zonder sterke groei van de impact op natuurlijk kapitaal. In 2019 hebben we de samenwerking met kennispartners en infratechniek georiënteerde bedrijven voor impactmeten geïntensiveerd. Dit heeft geleid tot nieuwe methoden en inzichten. Voor natuurlijk kapitaal hebben we in de case rond het schakelstation Laarberg anders leren kijken naar biodiversiteit en de mogelijkheden op een technische locatie. De case flexibele oplossingen bij transportschaarste toont dat het inzetten van tijdelijke alternatieven uiteenlopende kosten en baten heeft waarbij de netbeheerder hogere kosten maakt. Deze cases hebben we ontwikkeld met betrokkenheid van verschillende stakeholders en staan elders in dit verslag beschreven.

We zien dat de financiële en economische waarde van betrouwbaar netbeheer constant en zeer groot is. De impact van het beschikbaar stellen van data voor marktfacilitering blijkt groter dan vooraf verwacht. Hiermee voegen we maatschappelijk gezien intellectueel kapitaal toe. Alliander blijkt in de vergelijking met andere energienetbeheerders een stabiele reputatie te hebben. Dit blijkt uit de waarde van onze reputatie als indicator voor sociaal kapitaal.  

De impactmetingen dwingen ons voortdurend om goed onderbouwde aannames te maken over bijvoorbeeld te verwachten CO₂-effecten. Dat is de manier om met de onzekerheden om te gaan, die altijd voorkomen tijdens het maken van inschattingen over de indirecte, complexe effecten. In 2019 zijn we met een bredere groep Infra gerelateerde bedrijven gestart met een Impact Journey. 

Onze plannen voor 2020

Alliander blijft werken aan verbetering van het impactmodel om haar positieve maatschappelijke impact in de toekomst te kunnen vergroten. Naast de samenwerking met infrabedrijven werken we aan de uitbreiding van intellectueel kapitaal. We willen ons impactmodel ook meer inzetten om betere keuzes te maken bij nieuwe ontwikkelingen en laten meewegen bij beslissingen. Tot slot zullen we de dialoog met stakeholdervertegenwoordigers vervolgen om onze methodiek te verbeteren.

Impactcasus: vergroten van transportvermogen door inzet flexibele energieoplossingen

De realisatietermijn van conventionele netuitbreidingen sluit niet altijd meer aan bij de behoefte van de klant. Uitbreiding van de infrastructuur duurt soms vijf jaar door procedures bij het ontwerp en de realisatie van de capaciteit. Totdat de uitbreiding is gerealiseerd, kunnen de bedrijven met een verhoogde elektriciteitsvraag niet uitbreiden. Een optie is gebruikmaken van flexibele oplossingen, zoals het inzetten van lokale warmte-kracht-koppelingsinstallaties (WKK) op een lokale flexibiliteitsmarkt. Flexibel inkopen van lokaal beschikbare capaciteit betekent een tijdelijke overbrugging tot realisatie van nieuwe onderstations. In deze casus is onderzocht welke maatschappelijke impacts optreden bij het bieden van een tijdelijke oplossing door inzet van bestaande WKK-installaties bij tuindersbedrijven in het Zuid-Hollandse Zuidplas en het afschakelen van verlichting in het gebied ter overbrugging van een maximale periode van 5 jaar tot capaciteitsuitbreiding. Alliander wilde weten of het vanuit een maatschappelijk perspectief de moeite waard is om te investeren in het inzetten van flexibele oplossingen.

Dilemma

De vraag in deze casus is of naast een investering in reguliere netverzwaring een extra investering in een tijdelijke lokale oplossing van het capaciteitsprobleem van enkele ondernemers opweegt tegen de kosten die Alliander en daarmee indirect al haar aangeslotenen maken. Vanuit een direct kostenperspectief is de lokale flexibiliteitsmarkt duurder, omdat de netbeheerder extra geld uitgeeft. Door flexibiliteit in te kopen en klanten eerder aan te sluiten, kan echter ook economische schade bij klanten en de Nederlandse economie worden voorkomen. Dit vraagt om een afweging van de lokale impact en de vraag of de netbeheerder de decentrale tijdelijke oplossing kan faciliteren met maatschappelijk rendement. 

Impactberekening

De impact op financieel kapitaal van deze casus is positief voor bedrijven in het gebied en voor de overheid. Door de bedrijfsuitbreidingen van de tuinders wordt bespaard op sociale uitkeringen en nemen belastinginkomsten op winst en salarissen toe, de bedrijven genereren meer omzet en winst. Voor de netbeheerder is sprake van een negatieve financiële impact van € 3,1 miljoen door de kosten van de flexibiliteitsoplossingen: de WKK, tijdelijke afschakeling van licht, afdracht aan hoogspanningsnetwerkbeheerder TenneT en uitgestelde inkomsten van nieuwe aansluitingen. De creatie van arbeidsplaatsen heeft een positieve impact van € 1,9 miljoen op menselijk kapitaal vanwege het welzijn dat met de extra werkgelegenheid wordt bevorderd. De inzet van de flexoplossingen resulteert in € 2,4 miljoen negatieve impact op natuurlijk kapitaal. Door de activiteiten van Alliander verandert het regulier stroomgebruik, de inzet van WKK’s en inzet van verlichting. De productie met WKK's neemt toe en de uitstoot van gebruik van verlichting verandert door afschakeling. Dit resulteert in extra energiegebruik en CO₂-uitstoot. De kosten van CO₂ zijn een schatting in relatie tot de totale economische kosten die in verband worden gebracht met schade door stijging van CO₂-uitstoot. De flexoplossingen hebben een positieve impact van € 600.000 op sociaal kapitaal door het extra inkomen van bedrijven en medewerkers op bestedingen. Hun uitgaven leiden tot meer omzet en inkomen elders, het 'multiplier effect'. De impact van deze casus op intellectueel kapitaal in de vorm van technologische ontwikkeling en reputatie van Alliander is als gering ingeschat.

Deze casus toont dat een tijdelijke flexibiliteitsoplossing voor knelpunten in de elektrische infrastructuur additionele maatschappelijke kosten en baten heeft. In deze casus maakt de netbeheerder aanvullende kosten die niet worden vergoed. De inzet van Warmte Kracht Koppeling leidt tot negatieve impact op natuurlijk kapitaal. Een deel van de effecten betreft verschuivingen: de lonen van de aangetrokken werknemers bij de bedrijven in de regio komen in plaats van sociale uitkeringen en veel van de kosten die Alliander maakt zijn per saldo baten voor de tuinders en aggregators in het gebied.